ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΟΥΜΕ ΑΠΟ http://wwwpraxisred.blogspot.com/2011/12/blog-post_5086.html
Η αναζωπύρωση της κρίσης έφερε ξανά στο προσκήνιο την θεωρητική και πολιτική συζήτηση και αντιπαράθεση για τα αίτια της κρίσης. Υπήρξαν και υπάρχουν θεωρητικά και πολιτικά ρέυματα (στην αριστερά και όχι μόνο) τα οποία υποστηρίζουν ότι ο "παρασιτικός" τραπεζικός τομέας είναι η αιτία και μάλιστα ότι αυτός ο ρόλος αναβαθμίζεται μετά την εκλογή Παπαδήμου στην Ελλάδα που είναι και ο ίδιος τραπεζικό στέλεχος. Αντίστοιχες θέσεις διατυπώνονται και για τα κρατικά χρέη. Πια θα μπορούσε να είναι εδώ η συμβολή της Μαρξιστικής κριτικής της πολιτικής οικονομίας;
Πράγματι υπάρχει μια διελκιστίνδα επιχειρημάτων και μέσα στην αριστερά για το αν η παρούσα κρίση είναι κρίση χρέους των τραπεζών ή κρίση χρέους των κρατών. Σε πολλές περιπτώσεις πίσω από την απόδοση της ευθύνης της κρίσης στο τραπεζικό σύστημα υπάρχει το επιχείρημα οτι αν το τραπεζικό σύστημα είχε μπεί υπό αυστηρό έλεγχο δεν θα είχε δημιουργηθεί ο ωκεανός των τοξικών ομολόγων και του τρομακτικού χρέους και κατα συνέπεια αν σήμερα αυτός ο έλεγχος γίνει δυνατός από τις ισχυρές καπιταλιστικές χώρες το πρόβλημα θα μπορούσε να λυθεί για τον καπιταλισμό.
Ανάλογης λογικής είναι και τα επιχειρήματα για τους ελλειμματικούς προϋπολογισμούς που προκάλεσαν την κρίση κρατικού χρέους κ.λ.π.
Νομίζω όμως οτι αυτά εχουν ξεπερασθεί από τις εξελίξεις ακόμα και για τους αστούς οικονομολόγους (με εξαίρεση μόνο μερικούς στην Ελλάδα που επιμένουν να λένε οτι οι ελληνικές τράπεζες δεν έχουν πρόβλημα γιατί το δημόσιο χρεώθηκε και κατέληξε να συμπαρασύρει και τις τράπεζες).
Η χρηματοπιστωτική κρίση πράγματι ξέσπασε με την κατάρρευση της αγοράς των τοξικών ομολόγων - κάτι που είχε αρχίσει από την άνοιξη του 2007 - και "κατέληξε" με την χρεοκοπία της Lehman Brothers το 2008. Η προσπάθεια να ανακοπεί το καταστροφικό τσουνάμι που ακολούθησε υποχρεώσε τις κυβερνήσεις να ρίξουν τεραστιους όγκους κρατικών πόρων (με την μορφή δανείων από τα μελλοντικα τους έσοδα δηλαδή χρέος) για να κρατήσουν το "κυκλοφοριακό σύστημα" του καπιταλισμού ζωντανό, δηλαδή το τραπεζικό σύστημα, γεγονός που προκάλεσε την επέκταση και την απότομη επιδείνωση της κρίσης στον "δημόσιο" τομέα το 2010 - 2011.
Με ποιά έννοια την επέκταση; Τα κράτη ήταν σε πολλές περιπτώσεις υπερχρεωμένα, αλλά στις μεγάλες οικονομικές ζώνες πχ. του ευρώ ή του δολλαρίου η φερεγγυότητα του κρατικού χρέους ήταν μέχρι τότε αναμφισβήτητη από τις αγορές εξ ού και τα ΑΑΑ της πιστοληπτικής τους αξιοπιστίας στις οικονομίες της ευρωζώνης και τις ΗΠΑ.
Η αποτυχια να αντιμετωπίσουν την κρίση με τον συνδιασμό αυτής της πρωτοφανούς στην ιστορία του μεταπολεμικού καπιταλισμού χρηματοδότησης του τραπεζικού συστήματος και των άγριων μέτρων δημοσιονομικής πειθαρχίας (στην Ε.Ε. κυρίως) το 2010 επανέφερε την κρίση σε βαθύτερο σημείο από εκείνο που ήταν το 2008 τόσο στο τραπεζικό σύστημα όσο και στο κρατικό χρέος.
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι πλέον και πάλι στον αέρα (για την Ευρωζώνη οι εκτιμήσεις είναι οτι θα χρειασθούν περί τα 281 δισ. ευρω για την κεφαλαιακή ενίσχυση των τραπεζών μέχρι τον Ιούνιο του 2012) και για το κρατικό χρέος "χάθηκε" το μεγάλο πλεονέκτημα της μη αμφισβήτησης της φερεγγυότητας του κρατικού χρέους.
Εξ ού και η αναζήτηση απομήχανής θεού για την εγγυήση του ευρωπαίκού χρέους στο πρόσωπο της ΕΚΤ. Η άρνηση των Γερμανών να δεχθούν αυτό τον ρόλο για την ΕΚΤ (να τυπώνει δηλαδή χρήμα) είναι γιατί έτσι θα καταρρεύσει και το τελευταίο "οχυρό φερεγγυότητας" πίσω από το οποίο είναι η δική της "φερεγγυότητα".
Τα γεγονότα των τελευταίων εβομάδων προκάλεσαν ενα βαθύτατο ρήγμα στο σημείο αυτό, όταν η Γερμανία απέτυχε να δανεισθεί - όπως συνέβαιανε μέχρι πρόσφατα - με όρους αδιαμφισβήτητης φερεγγυότητας. Ήδη μετά από αυτό πολλαπλασιάζονται οι "τιμολογήσεις" από τις αγορές για το ενδεχόμενο κατάρρευσης της ευρωζώνης ακόμα και στα πλέον φερέγγυα ομολογα όπως αυτα του EFSF. Από το ρήγμα αυτό απειλεί πλέον να ξεχυθεί το ποτάμι της διάσπασης της ευρωζώνης σε συνθηκες όπου και στην απέναντι όχθη, τις ΗΠΑ η πολιτικη και οικονομική κρίση επαναφέρει την απειλη χρεοστασίου που είχε ταράξει την διεθνή καπιταλιστική οικονομία τον περασμένο Αύγουστο.
Κατά συνέπεια δεν είναι οι τράπεζες ή το κρατικό χρέος η αιτία. Είναι το σύστημα στο σύνολό του και όχι η μια ή η άλλη πλευρά που θα μπορούσαν να "διορθωθούν" σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο....
Σήμερα όλοι πια αναγνωρίζουν ότι βρισκόμαστε στην καρδιά μιας νέας υποτροπης της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης με κέντρο και την ΕΕ, ιδιαίτερα μετά και τις τελευταίες εξελίξεις. Το ερώτημα λοιπόν είναι: είμαστε μπροστά σε μια γενικευμένη κρίση που θα αναδιάτάξει της διεθνείς και εθνικές καπιταλιστικές δομές στην Ευρώπη η ακόμα μπορούμε να μιλήσουμε για "εθνικά" επεισόδια που μπορούν να αντιμετωπιστούν με επιμέρους πολιτικές των αστικών τάξεων;
Νομίζω οτι οι τελευταίες εξελίξεις στην Ευρωζώνη και ειδικά η σαφής επέκταση της κρίσης στην Ιταλία, την Ισπανία και το Βέλγιο έχουν θέσει με ξεκαθαρο τρόπο το θέμα ύπαρξης της Ευρωζώνης. Οι "αγορές" από τα τέλη Νοεμβρίου έχουν αρχίσει να τιμολογούν πλέον ως ρεαλιστικό το ενδεχόμενο χρεοστασίου της Ιταλίας και της Ισπανίας. Θα ήταν λάθος να ισχυρισθεί κανείς οτι στις συνθήκες αυτές και με τις συνέπειες που θα είχε το σπάσιμο της Ευρωζώνης (στις διάφορες εκδοχές του) στην παγκόσμια οικονομία, οτι δεν θα γίνουν όλες οι δυνατές προσπάθειες από την - διασπασμένη είναι αλήθεια - ευρωπαϊκή άρχουσα τάξη για να επιβιώσει το ευρώ.
Από τους σπασμούς αυτής της προσπάθειας θα περάσουν ολες οι χώρες της ευρωζώνης και θα έχει πολλά αναπάντεχα αυτή η διαδρομή. Το πλέον πιθανό είναι "την τελευταία στιγμή" να επιχειρήσουν ακόμα και την "ενοποιηση" είτε για ενα μικρότερο πυρήνα χωρών είτε για όλες μαζί με "χρηματοδότη" την ΕΚΤ (με ευρωομόλογα κ.λ.π.) και δρακόντιια οικονομική επιτήρηση από το διευθυντήριο των ισχυρών.
Άλλο τόσο πιθανό είναι στην διαδρομή αυτή να έχουμε τόσα πολλά "ατυχήματα" που να μην επιτρέψουν την ολοκλήρωση της. Σε κάθε περίπτωση όμως ούτε αυτά τα εγχειρήματα μπορούν να απαντήσουν στην δομική κρίση που τσακίζει πλέον όχι την μίά ή την άλλη χώρα αλλά ολόκληρες οικονομικές ζώνες (ευρώ, δολλαρίου, γιεν) που ταυτόχρονα παραμένουν αλληλοσυνδεδεμένες την μία με την άλλη με την κριση του χρέους και τις συνέπειες της ύφεσης.
Η δανειακή σύμβαση και το κούρεμα του χρέους προβλήθηκαν ώς λύση στο πρόβλημα του Ελληνικού Καπιταλισμού αλλά και ως λύση για την σταθερότητα της Ευρωζώνης. Ποιές είναι οι πραγματικές προοπτικές αυτών των λύσεων και τι θα σημάνουν για το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα και την Ευρώπη; Πρόσφατα στην Ελλάδα είχαμε και την κυβέρνηση "εθνικής σωτηρίας" που έχει σαν στόχο την εφαρμογή της δανειακής σύμβασης. Με βάση και τις οικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα και την Ε.Ε, τι αντανακλά αυτή η επιλογή για την πολιτική γραμμή της άρχουσας τάξης;
Είναι προφανές οτι η κυβέρνηση Παπαδήμου εκφράζει δύο πράγματα:
* την αδυναμία της εγχώριας άρχουσας τάξης να διαχειρισθεί την κρίση της - οικονομική και πολιτική - και να κυβερνήσει
* την προσπάθεια της ευρωζώνης προκειμένου να συγκεντρώσει τις προσπάθειες της στην επέκταση της κρίσης στον σκληρό πηρύνα της, να βάλει έστω και προσωρινά στην άκρη το πρόβλημα της Ελλάδας με ενα οικονομικό επιτελείο "δικό της" καθώς δεν έχει καμία εμπιστοσύνη στους ντόπιους "κατσαπλιάδες". Εξ ού και η άρον - άρον εκταμίευση της 6ης δόσης (ενω γνωρίζουν οτι το έλλειμμα φέτος θα ξεπεράσει το περσινό !) και η αποστολή Ραίχενπμαχ στην Αθήνα.
Όσο για το περιβόητο "κούρεμα" όπως οι ίδιοι έχουν αποδεχθεί ακόμα και αν γίνει όπως προβλέπεται, δηλαδή με ψευδείς όρους (ότι δηλαδή από το 2012 θα υπάρχουν πρωτογενή πλεονάσματα και από το 2013 θα αρχίσει να αυξάνετα το ΑΕΠ), το χρέος το 2020 θα εξακολουθεί να είναι 120% του ΑΕΠ !
Μα πρίν αρχίσουν τα μνημόνια το χρέος ήταν 118% του ΑΕΠ και έγινε "μη βιώσιμο" μέσα σε 2 χρόνια ξεπερνώντας το 160% του ΑΕΠ! Το περιβόητο "κούρεμα" όπως ο ίδιος ο αναπληρωτής υπουργός οικονομικών παραδέχθηκε πρόσφατα μιλώντας με δημοσιογράφους στην Βουλή γίνεται για να μειωθεί το δάνειο δηλαδή τα κεφάλαια που θα διαθέσουν οι "δανειστές" και όχι για να μειωθούν οι τόκοι και τα χρεολύσια που θα πληρώσουμε. Για τον λόγο αυτό άλλωστε είναι μια μεγάλη απάτη αυτό που λέγεται από τους κυβερνητικούς οτι το 2012 αν πετύχει το "κούρεμα" θα μειωθούν οι ανάγκες για τόκους και χρεολύσια 4 - 4,5 δισ. και οτι αυτά θα μείνουν στον προύπολογισμό για τις κρατικές δαπάνες...
Βέβαια η υπόθεση του "κουρέματος" που αυξάνεται τώρα στο 50% και μπορεί να φθάσει και μέχρι το 70% μας θυμίζει και ενα άλλο ...δημοκρατικό "κούρεμα" αυτο της ΕΛΕ, που θέλει την διαγραφή του "καταχρηστικού" χρέους.
Τελικά κατά πως φαίνεται η πραγματικότητα των καταστροφικών αναγκών του συστήματος ξεπερνά σε ορισμένα σημεία τις "ιδέες" ορισμένων μερίδων της αριστεράς...
Απέναντι στις κυρίαρχες πολιτικές διατυπώνονται μια σειρά προτάσεις απο την αριστερά που στο οικονομικό τους σκέλος προβάλλουν μια εκτεταμένη κρατική παρέμβαση (κρατικοποιήσεις, έλενγχοι στις αγορές, εθνικό νόμισμα) χωρίς όμως να έχει αλλάξει η πολιτική εξουσία. Είναι εφικτή σήμερα η διεκδίκηση απο το εργατικό κίνημα ενός κοινωνικού καπιταλισμού; Και αν δεν είναι με ποιό τρόπο μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα ανατραπεί η λαίλαπα των αντεργατικών μέτρων;
Οι "λύσεις" που προβάλονται τελευταία μέσα στην αριστερά αποκαλύπτονται στα βασικά τους χαρακτηριστικά από την ταχύτητα με την οποία αναπτύσεται η κρίση.
Η βασική αντιπαλότητα που έχει αναπτυχθεί είναι αυτή του "με το ευρώ ή με την δραχμή". Και στις δύο περιπτώσεις βέβαια το νόμισμα με το οποίο συνδέεται η "λύση" συνδεύεται και με ενα πρόγραμμα όπως οι κρατικοποιήσεις, οι έλεγχοι των αγορών, κ.λ.π. Το πρόβλημα όμως πίσω από αυτή την κρίση όπως προσπάθησα να εξηγήσω πριν δεν είναι το νόμισμα, αλλά το ποιά κοινωνική τάξη το διαχειρίζεται για να εξυπηρετήσει την παραγωγική διαδικασία.
Με άλλα λόγια είτε με το ευρώ είτε με την δραχμή στην υπάρχουσα καπιταλιστική κρίση το κεντρικό ζήτημα σήμερα είναι αν η εργασία γίνεται με βάση την ανάγκη του κεφαλαίου να παραγει κέρδος (μικρότερο ή μεγαλύτερο) και να υπεραξιώνεται στην βάση της εκμετάλευσης της εργασίας ή αν η εργασία γίνεται μόνο για την παραγωγή των αγαθών που η κοινωνα έχει ανάγκη.
Στην πρώτη περίπτωση αναζητούνται "λύσεις" εντός της καπιταλιστικής παραγωγής και μάλιστα σε μια κρίση χωρις επιστροφή.
Στην δεύτερη καθοριστικός όρος είναι να έχει την εξουσία η εργατική τάξη και με την βοήθεια ολων των καταπιεσμένων πέρα από τα εθνικά όρια να οργανώνει την παραγωγική διαδικασία στην βάση των αναγκών της κοινωνίας και με απώτερο στόχο την αυτοκαταργησή της σαν κρατική εξουσία.
Στην βάση αυτή η αντιμετώπιση της λαιλαπας των αντεργατικών μέτρων μπορεί και πρέπει να έχει στόχους όχι μόνο την αναδίπλωση της καπιταλιστικής επίθεση αλλα την οργάνωση και προετοιμασία της εργατικής τάξης για να πάρει την εξουσία ανατρέποντας κάθε απόπειρα διασωσης της καπιταλιστικής ταξης πραγμάτων είτε αυτή έχει την σημερινή μορφή της αντεργατικής λαίλαπας είτε όχι... Άλλωστε η φύση της παρούσας κρισης είναι τέτοια που οποιαδήποτε νίκη μικρότερη ή μεγαλύτερη απέναντι σ' αυτή την λαίλαπα μπορεί να προέλθει μονο σαν αποτέλεσμα της πάλης για την εργατική εξουσία.
Ο Γιάννης Αγγέλης είναι οικονομικός συντάκτης. Συμμετέχει ενεργά στους αγώνες στον χώρο των ΜΜΕ. Τον ευχαριστούμε για την συνέντευξη που παραχώρησε στην Μαρξιστική επιθεώρηση PRAXIS.
